تحلیل یک پدیده اجتماعی در بستر سه فضای ارتباطات

در واقع فناوری در طول تاریخ منشأ تحولات و تغییرات فرهنگی و اجتماعی بسیار جدی بوده و هست. انقلاب صنعتی نقطة عطفی بود که آثار آن بر فرهنگ و ارزش‌های اجتماعی، منتهی به شکل‌گیری ایده‌های جدید در فلسفة فناوری و رابطة فناوری، جامعه و فرهنگ و همچنین منبعی برای انتقال جامعة غرب به جامعة مدرن شد. به‌طور حتم اختراع صنعت چاپ، مهم‌ترین آغاز برای فناوری اطلاعات محسوب می‌شود که امکان تولید انبوه محتوا را فراهم آورد و آغاز مهمی برای شکل‌گیری فرهنگ توده‌وار، فرهنگ انبوه و فرهنگ اجتماعی شد. در روند تحولات فناوری اطلاعات و ارتباطات، اختراع مورس (1836)، تلگراف (1838) و تلفن (1876) عرصة مهمی را در ارتباطات همزمان ایجاد کرد که برای اولین‌بار امکان ارتباط حاضر با غایب و ارتباطات فرامحلی را فراهم آورد که این امر موجب توسعة فرهنگ مکان‌محور به فرهنگ فرامکان و توسعة «فضای ارتباطی» شد. ظهور اینترنت (1983) و توسعة فناوری‌های اینترنت در قالب وب اطلاعات ، وب تعاملی، وب شبکه‌ای یا سمانتیک، وب هوشمند یا وب همه‌جا حاضر یا وب همزیستی و وب یکپارچه یا وب عاطفی و همچنین ظهور صنعت واقعیت مجازی، فناوری یگانه، اینترنت چیزها و اینترنت همه چیزها و ظهور رسانه‌های اجتماعی، ظهور هزاران دستورالعمل‌ هوشمند و همچنین ربات‌ها و فناوری‌های هوشمند، قلمرو جدیدی از فناوری و بستر فضای ارتباطاتی غایب با غایب را به ‌وجود آورد (رک: کرسی یونسکو در فرهنگ فضای مجازی).

در بررسی پیش‌رو یک گروه دوستی به عنوان پدیده‌ای اجتماعی در نظر گرفته‌شده است و تحولات نوع روابط در گروه دوستی با توجه به بسترهای سه فضای ارتباطی مورد واکاوی قرار می‌گیرد.

ابتدا لازم است به تعریف پدیده اجتماعی پرداخته شود. به کنش اجتماعی و پیامدهای آن پدیده اجتماعی می‌گویند. بر این اساس می‌توان بانک، مدرسه، گروه دوستان و مسجد را میتوان به عنوان پدیده‌های اجتماعی در نظر گرفت. در طول ازمنه مختلف، نوع روابط در گروه دوستی اولا به صورت حضوری بوده است. پیش از وجود ابزارهای ارتباطی که ارتباط غیرحضوری را میسر می‌نمودند، روابط لاجرم بایستی به صورت حضوری و در فضای ارتباط حاضر با حاضر، برقرار می‌شد.

با ظهور ابزارهای ارتباطی جدیدتر، به مرور محدودیت‌های زمانی و مکانی کم‌رنگ‌تر شد و نوع ارتباطات از شکل حضوری به اشکال غیرحضوری تغییر یافت. به عنوان مثال می‌توان به اختراع تلفن اشاره کرد که ارتباط با بعد مکانی و زمانی را امکان‌پذیر ساخت اما همچنان در فضای ارتباط حاضر با حاضر تحلیل می‌شود.

در فضای دوم ارتباطاتی که از آن به عنوان فضای حاضر با غایب یاد می‌شود، برخلاف فضای اول که شکل‌گیری روابط دوستان نیاز به آشنایی افراد با یکدیگر است، در این دوره می‌توان شاهد شکل‌گیری روابط دوستانه بدون آشنایی قبلی بود به طوریکه یک فرد با کسانی مرتبط است که حتی گاهی اصلا چهره او را ندیده است. در این مورد می‌توان به شبکه‌های اجتماعی اشاره کرد که سیستم در شبکه‌های اجتماعی، متناسب با ویژگی‌ها و علایق فرد به او افرادی را برای ایجاد روابط دوستانه پیشنهاد می‌دهد.

در سومین فضای ارتباطاتی که از آن به عنوان فضای غایب با غایب یاد می‌شود، برای مثال دیگر لازم نیست شخص برای تداوم روابط دوستانه در مناسبت‌های گوناگون مانند سالروز تولد، خود تک به تک برای دوستانش پیام تبریک ارسال کند و مناسبت مربوطه را به یاد سپرده باشد بلکه میتوان به تنظیم برنامه‌ای این فعالیت را به سیستم واگذار کند تا به صورت خودکار پیام‌های مربوطه به سیستم دوستان ارسال شود.

بنابراین همانطور که بیان شد روابط در گروه دوستی به عنوان یک پدیده اجتماعی در گذر سه فضای ارتباطی حاضر با حاضر، حاضر با غایب و غایب با غایب دستخوش تحولات گشته است.

منابع

بی نا. (بی تا). کرسی یونسکو در فرهنگ فضای مجازی: دو فضایی شدن جهان. بازیابی از کرسی یونسکو در فضای مجازی و فرهنگ: دو فضایی شدن جهان: http://ucccdsw.ut.ac.ir/fa/Page/View/4#

رفیعی, ز. (1385, 10 28). شهر مجازی؛ گزارش یک نشست. بازیابی از همشهری آنلاین: http://www.hamshahrionline.ir/details/13649/City/vahdat-mrrcc.com